5 Jenis Pokok Setawar: Ciri, Varieti, Khasiat dan Penjagaan

Di Malaysia, minat terhadap jenis pokok Setawar semakin meningkat kerana keunikan bentuknya yang berair dan mudah dijaga.

Tumbuhan ini bukan sahaja menarik sebagai hiasan, tetapi turut mempunyai nilai perubatan tradisional yang tinggi.

Selain menjadi tanaman hiasan dalaman yang tahan lasak, pokok Setawar turut dikenali dalam pelbagai varieti seperti Setawar hutan, Setawar merah dan Setawar variegata.

Setiap jenis memiliki ciri daun, warna dan khasiat tersendiri yang menjadikannya istimewa dalam dunia tumbuhan tropika.

Asal Usul dan Klasifikasi Pokok Setawar

Pokok Setawar berasal daripada kawasan tropika yang lembap, khususnya di Asia Tenggara, Afrika dan Kepulauan Pasifik.

Di Malaysia, ia banyak tumbuh secara semula jadi di tepi hutan, kawasan berbatu dan halaman rumah kerana sifatnya yang mudah hidup tanpa penjagaan rumit.

Nama “Setawar” dipercayai berasal daripada perkataan Melayu lama yang bermaksud “penyejuk” atau “penawar”, merujuk kepada penggunaannya dalam rawatan tradisional untuk mengurangkan panas badan dan merawat luka.

Dari segi klasifikasi botani, pokok Setawar tergolong dalam keluarga Crassulaceae dan genus Kalanchoe, dengan nama saintifik paling umum ialah Kalanchoe pinnata.

Tumbuhan ini dikategorikan sebagai succulent, iaitu tumbuhan berair yang menyimpan air dalam tisu daunnya.

Selain Kalanchoe pinnata, terdapat juga spesies lain yang sering disamakan seperti Costus speciosus (Setawar hutan) yang sebenarnya daripada keluarga Costaceae.

Perbezaan ini penting kerana setiap spesies mempunyai ciri morfologi, habitat dan khasiat yang berbeza walaupun sama-sama dikenali sebagai “Setawar”.

Secara morfologi, daun pokok Setawar berwarna hijau terang dengan permukaan licin dan tebal.

Pada tepinya sering tumbuh tunas kecil yang mampu menghasilkan anak pokok baharu, satu keistimewaan semula jadi yang menjadikannya mudah dibiakkan.

Struktur batangnya menegak dan lembut, manakala bunganya kecil berwarna ungu muda atau merah jambu bergantung pada varieti.

Adaptasi ini membolehkan pokok Setawar bertahan dalam keadaan cuaca panas tropika serta tempoh kekeringan singkat tanpa menjejaskan pertumbuhannya.

Ringkasnya, pokok Setawar mempunyai sejarah panjang sebagai tumbuhan penyembuh dan hiasan yang mudah dijaga.

Dengan pelbagai spesies di bawah nama umum “Setawar”, tumbuhan ini membuktikan keunikan biodiversiti tropika Malaysia yang kaya dengan nilai estetik dan kegunaan perubatan.

Jenis Pokok Setawar Mengikut Varieti

Pokok Setawar mempunyai pelbagai varieti dengan ciri fizikal, warna daun dan habitat yang berbeza.

Setiap jenis bukan sahaja menarik secara visual, tetapi juga membawa nilai perubatan serta fungsi hiasan yang unik.

Pemahaman terhadap variasi ini membantu penanam memilih spesies yang paling sesuai mengikut keperluan dan persekitaran.

1. Setawar Hutan (Costus speciosus)

Setawar hutan ialah antara spesies tertua yang ditemui di kawasan tropika Asia. Ia tergolong dalam keluarga Costaceae, berbeza daripada varieti Kalanchoe yang bersifat succulent.

Batangnya tegak menyerupai halia, manakala bunganya berwarna putih keemasan dengan struktur berbentuk kon.

Rizom Setawar hutan sering digunakan dalam perubatan tradisional bagi merawat demam, batuk dan sakit sendi.

Setawar jenis ini lebih sesuai ditanam di kawasan separa teduh dengan kelembapan tinggi. Ia memerlukan tanah lembap dan kaya bahan organik untuk pertumbuhan optimum.

Walaupun kurang digunakan sebagai tanaman hiasan, nilainya dalam perubatan tradisional menjadikannya sangat berharga dalam kalangan pengamal herba tempatan.

2. Setawar Daun Hijau (Kalanchoe pinnata)

Inilah jenis pokok Setawar yang paling dikenali di Malaysia. Dikenali juga sebagai “Setawar biasa”, varieti ini mempunyai daun hijau tebal, berair dan berbentuk bujur.

Di tepi daunnya tumbuh tunas kecil yang boleh menghasilkan anak pokok baharu secara semula jadi, ciri pembiakan vegetatif yang unik dalam keluarga Crassulaceae.

Dari sudut perubatan tradisional, daunnya sering digunakan untuk merawat luka kecil, bisul dan melegakan panas badan.

Ia tahan lasak, mudah tumbuh di dalam pasu, dan sesuai dijadikan tanaman hiasan dalam rumah.

Jenis pokok Setawar ini juga terkenal kerana mampu hidup dengan sedikit air, menjadikannya pilihan ideal bagi kawasan yang menerima cahaya matahari terhad.

3. Setawar Merah / Setawar Variegata

Setawar merah merupakan variasi hiasan yang sangat digemari kerana keindahan warna daunnya.

Permukaan daun berwarna hijau gelap dengan semburat merah keunguan di bahagian tepi, menjadikannya menarik sebagai tanaman landskap dan dekorasi dalaman.

Berbanding Kalanchoe pinnata, varieti ini lebih sensitif terhadap cahaya terik dan memerlukan penyiraman teratur.

Walaupun tidak digunakan secara meluas dalam perubatan, keindahan warnanya menjadikan Setawar merah sering menjadi pilihan bagi penggemar tanaman succulent di Malaysia.

4. Setawar Gajah (Kalanchoe beharensis)

Setawar Gajah dikenali melalui bentuk daunnya yang besar, tebal dan sedikit berbulu di permukaan.

Warna daun berona kelabu kehijauan dengan tekstur baldu, memberi kesan eksotik dan elegan.

Jenis pokok Setawar ini berasal dari Madagascar dan termasuk dalam kumpulan succulent tropika yang mampu menahan kekeringan dengan baik.

Ia sesuai ditanam di kawasan yang menerima cahaya matahari langsung, serta memerlukan tanah berpasir yang mempunyai saliran baik.

Dari segi estetik, Setawar Gajah sering digunakan sebagai tanaman utama dalam reka bentuk taman minimalis dan koleksi succulent eksotik.

5. Setawar Mini (Kalanchoe tomentosa)

Setawar Mini ialah versi kecil daripada kumpulan succulent Setawar yang sesuai untuk hiasan meja atau ruang kecil.

Daunnya berbentuk bujur dengan hujung sedikit runcing, manakala warnanya hijau pudar dengan tepi kecoklatan. Walaupun bersaiz kecil, varieti ini tahan lama dan tidak memerlukan penyiraman kerap.

Setawar Mini lebih kepada tujuan hiasan berbanding perubatan. Ia popular dalam kalangan penggemar tanaman dalaman kerana mudah dijaga dan memberi sentuhan semula jadi kepada ruang kerja atau kediaman moden.

Jadual Ringkas Perbandingan Jenis Pokok Setawar

Kesimpulannya, setiap jenis pokok Setawar mempunyai keistimewaan tersendiri dari segi bentuk, warna dan kegunaan.

Pengetahuan tentang varieti ini bukan sahaja membantu dalam pemilihan tanaman yang sesuai, tetapi juga memperkaya pemahaman terhadap keanekaragaman flora tropika yang terdapat di Malaysia.

Morfologi dan Ciri Unik Pokok Setawar

Pokok Setawar dikenali sebagai tumbuhan berair atau succulent yang mempunyai morfologi sangat menarik dan beradaptasi baik dalam persekitaran tropika Malaysia.

Struktur asasnya terdiri daripada batang lembut, daun tebal penyimpan air dan bunga kecil yang muncul pada tangkai panjang.

Keupayaan menyimpan air inilah yang menjadikan Setawar antara tanaman paling tahan kekeringan serta mudah dijaga walaupun dalam keadaan panas terik.

Dari segi bentuk, daun pokok Setawar berbentuk bujur atau lonjong dengan tepi sedikit bergerigi.

Warna daunnya berbeza mengikut varieti, ada yang hijau terang, kehijauan kelabu, atau bersemburat merah keunguan.

Permukaan daun licin, manakala bahagian dalam mengandungi tisu sukulen yang berfungsi sebagai storan air.

Pada beberapa jenis seperti Kalanchoe pinnata, tunas kecil muncul di sepanjang tepi daun, setiap tunas mampu tumbuh menjadi anak pokok baharu, menjadikannya salah satu mekanisme pembiakan vegetatif paling unik dalam dunia tumbuhan.

Batang pokok Setawar pula bersifat lembut dan sedikit berair. Ia menyimpan air untuk menyokong pertumbuhan ketika kekurangan hujan.

Akar berserabut dan tidak terlalu dalam, sesuai dengan tabiat tumbuhnya di kawasan berbatu atau berpasir.

Dalam keadaan optimum, Setawar boleh mencapai ketinggian antara 30 hingga 100 sentimeter bergantung pada jenis dan lokasi penanaman.

Bunga pokok Setawar berwarna merah jambu, ungu lembut atau putih kekuningan, tersusun dalam gugusan kecil di hujung tangkai.

Pembungaannya biasanya berlaku pada musim panas apabila mendapat cahaya matahari yang mencukupi.

Walaupun kecil, bunga ini mempunyai nilai estetika tinggi dan sering digunakan untuk menambah keindahan landskap taman tropika.

Ciri morfologi yang paling menonjol bagi semua jenis pokok Setawar ialah kemampuannya bertahan dalam keadaan ekstrem.

Daun tebal berfungsi sebagai lapisan pelindung daripada kehilangan air, sementara struktur sel dalamannya mengandungi lendir dan getah yang bersifat penyejuk.

Ciri ini menjadikan Setawar digunakan secara tradisional sebagai bahan alami untuk menyejukkan kulit atau merawat luka ringan.

Kesimpulannya, keunikan morfologi pokok Setawar bukan sahaja memperlihatkan keindahan reka bentuk alam semula jadi, tetapi juga menunjukkan adaptasi luar biasa terhadap iklim tropika Malaysia.

Gabungan ciri estetik, daya tahan dan kegunaan perubatan menjadikannya antara tanaman paling bernilai dalam kategori succulent tropika.

Khasiat dan Kegunaan Pokok Setawar

Sejak zaman dahulu, pelbagai jenis pokok Setawar telah digunakan dalam amalan perubatan tradisional Melayu sebagai penawar semula jadi untuk pelbagai jenis penyakit.

Kandungan semula jadinya yang kaya dengan air, lendir, dan sebatian bioaktif menjadikannya tumbuhan yang dipercayai mempunyai kesan penyejuk, anti-radang, dan penyembuh luka.

Dalam perubatan tradisional, Kalanchoe pinnata merupakan spesies yang paling kerap digunakan.

Daun pokok ini ditumbuk halus dan diletakkan pada bahagian luka, gigitan serangga atau kulit yang terbakar ringan untuk mengurangkan rasa sakit serta mempercepatkan penyembuhan.

Air perahan daunnya juga dipercayai membantu menurunkan suhu badan ketika demam panas.

Di beberapa negeri seperti Kelantan dan Terengganu, daun Setawar direbus dan digunakan sebagai mandian untuk menghilangkan panas badan selepas bekerja di bawah cahaya matahari.

Kajian moden menunjukkan bahawa ekstrak daun Setawar mengandungi flavonoid, alkaloid, serta triterpenoid yang bersifat anti-oksida dan anti-bakteria.

Bahan-bahan aktif ini membantu mengurangkan keradangan serta melindungi sel kulit daripada kerosakan akibat radikal bebas.

Oleh sebab itu, Setawar turut digunakan dalam formulasi produk kecantikan semula jadi dan salap herba.

Selain khasiat perubatannya, pokok Setawar juga mempunyai nilai estetik dan ekologi. Ia berfungsi sebagai tanaman hiasan yang mencantikkan laman rumah dan taman tropika.

Keupayaannya menyerap karbon dioksida serta menghasilkan oksigen dalam jumlah tinggi menjadikannya pilihan baik untuk memperbaiki kualiti udara dalaman.

Tambahan pula, struktur daunnya yang berair mampu mengekalkan kelembapan sekitar, menjadikannya tanaman ideal untuk ruang kediaman bertutup.

Walau bagaimanapun, penggunaan Setawar untuk tujuan perubatan perlu dilakukan dengan berhati-hati.

Tidak semua spesies sesuai untuk dimakan atau digunakan terus pada kulit tanpa nasihat pakar herba atau pengamal perubatan tradisional.

Kajian lanjut masih diperlukan untuk menentukan dos dan keselamatan optimum bagi setiap varieti.

Secara keseluruhannya, khasiat dan kegunaan pokok Setawar mencerminkan keseimbangan antara fungsi perubatan, hiasan, dan ekologi.

Ia bukan sahaja menyembuhkan secara semula jadi, tetapi juga memperindah persekitaran dan memberi manfaat kesihatan secara berterusan kepada masyarakat tropika.

Panduan Penjagaan Pokok Setawar

Setiap jenis pokok Setawar mempunyai kelebihan dan keperluan penjagaan tersendiri, namun secara umum tumbuhan ini sangat mudah dijaga kerana sifatnya yang tahan lasak dan tidak memerlukan penjagaan rumit.

Dengan memahami keperluan asas seperti tanah, air, dan cahaya, pokok Setawar dapat tumbuh sihat dan mengekalkan warna daun yang cantik sepanjang tahun.

1. Jenis Tanah yang Sesuai

Pokok Setawar hidup subur dalam tanah yang mempunyai saliran baik dan tidak menakung air. Tanah campuran pasir halus, tanah hitam dan sedikit kompos organik merupakan pilihan terbaik bagi memastikan akar tidak reput.

Untuk penanaman dalam pasu, penggunaan medium tanaman khas succulent atau kaktus sangat digalakkan kerana ia membantu mengekalkan kelembapan tanpa menyebabkan air bertakung.

Tip tambahan:

• Gunakan lapisan batu kecil di dasar pasu bagi mempercepatkan saliran air.
• Elakkan tanah liat berat kerana ia mengekalkan air terlalu lama dan boleh merosakkan akar.

2. Keperluan Cahaya Matahari

Pokok Setawar memerlukan cahaya matahari yang mencukupi bagi memastikan proses fotosintesis berjalan lancar dan warna daun kekal terang.

Sebahagian besar varieti Kalanchoe sesuai diletakkan di kawasan bercahaya terang tetapi tidak terdedah terus kepada sinaran matahari terik tengah hari.

Untuk penanaman dalam rumah, letakkan pasu di tepi tingkap atau kawasan yang menerima cahaya sekurang-kurangnya empat hingga enam jam sehari.

Kekurangan cahaya akan menyebabkan daun menjadi pucat dan batang memanjang tanpa bentuk yang seimbang.

3. Penyiraman dan Kelembapan

Sebagai tumbuhan succulent, pokok Setawar menyimpan air di dalam daunnya. Oleh itu, penyiraman perlu dilakukan dengan kekerapan sederhana, kira-kira dua kali seminggu bergantung pada keadaan cuaca.

Penyiraman berlebihan boleh menyebabkan akar reput dan daun lembik.

Panduan penyiraman optimum:

• Siram apabila lapisan atas tanah (1–2 cm) mula kering.
• Gunakan air tanpa klorin dan elakkan penyiraman terus ke tengah daun.
• Kurangkan penyiraman pada musim hujan atau ketika suhu rendah.

4. Pembajaan dan Penjagaan Berkala

Walaupun tidak memerlukan baja berlebihan, pembajaan ringan setiap tiga hingga empat minggu membantu menggalakkan pertumbuhan daun baharu dan bunga. Gunakan baja organik cair atau baja khas succulent dengan kepekatan rendah.

Potongan daun atau batang yang rosak perlu dibuang segera bagi mengelakkan jangkitan kulat.

Jika ditanam dalam pasu, pindahkan ke pasu lebih besar setiap enam hingga dua belas bulan untuk memberi ruang kepada pertumbuhan akar baharu.

5. Pembiakan Pokok Setawar

Pokok Setawar terkenal dengan kebolehannya membiak melalui keratan daun dan tunas tepi. Setiap anak daun yang gugur mampu tumbuh menjadi pokok baharu apabila terkena tanah lembap.

Langkah pembiakan ringkas:

• Pilih daun matang yang sihat dan tidak berlubang.
• Potong atau cabut daun bersama sedikit pangkal batang.
• Letakkan di atas tanah lembap yang mempunyai saliran baik.
• Elakkan penyiraman berlebihan dan biarkan di tempat bercahaya separa.
• Anak pokok akan mula tumbuh dalam tempoh dua hingga tiga minggu.

Kaedah ini menjadikan Setawar antara tumbuhan paling mudah dibiakkan, sesuai untuk penggemar tanaman baru.

6. Pencegahan Penyakit dan Perosak

Masalah utama yang sering dialami oleh pokok Setawar ialah akar reput, kulapuk putih (mealybug) dan serangan kulat akibat kelembapan berlebihan.

Untuk mengelakkannya, pastikan kawasan tanaman mempunyai pengudaraan baik serta elakkan air bertakung pada daun atau tanah.

Semburan air sabun lembut atau minyak neem boleh digunakan bagi mengawal perosak secara semula jadi.

Penjagaan yang betul memastikan setiap jenis pokok Setawar bukan sahaja kekal sihat, malah menghasilkan daun yang tebal, berkilat dan berwarna menarik.

Dengan pemahaman terhadap keperluan asas tanaman ini, sesiapa pun boleh menikmati keindahan dan manfaat Setawar sebagai tanaman hiasan serta simbol ketahanan alam tropika.

Tips Tambahan Menanam Pokok Setawar di Malaysia

Malaysia memiliki iklim tropika lembap dengan suhu purata antara 25°C hingga 33°C sepanjang tahun, menjadikannya persekitaran yang sesuai untuk pertumbuhan pelbagai jenis pokok Setawar.

Namun, bagi memastikan tanaman ini membesar dengan optimum dan kekal sihat, beberapa langkah tambahan perlu diambil untuk menyesuaikannya dengan keadaan cuaca tempatan.

1. Pilih Lokasi Penanaman yang Sesuai

Setawar memerlukan kawasan yang menerima cahaya matahari sekurang-kurangnya empat jam sehari.

Lokasi terbaik ialah bahagian halaman yang mendapat sinaran pagi dan terlindung daripada panas tengah hari.

Jika ditanam di dalam rumah, pastikan terdapat aliran udara baik bagi mengelakkan kelembapan berlebihan yang boleh menyebabkan kulat.

Cadangan lokasi terbaik:

• Balkoni, tepi tingkap, atau beranda.
• Kawasan taman berbatu dengan sistem saliran baik.

2. Kawalan Air Hujan dan Kelembapan

Walaupun tahan panas, Setawar tidak sesuai terdedah secara langsung kepada hujan lebat berterusan.

Air yang bertakung boleh menyebabkan reput akar serta kerosakan daun. Gunakan penutup lut sinar atau letakkan pasu di bawah bumbung terbuka bagi melindungi tanaman daripada air hujan berlebihan.

Selain itu, pastikan tanah tidak terlalu lembap, keseimbangan antara pengudaraan dan kelembapan amat penting bagi mengekalkan kesegaran daun.

3. Pembajaan Organik untuk Daun Lebih Sihat

Untuk memastikan daun pokok Setawar kekal tebal dan berwarna terang, gunakan baja organik cecair atau baja kompos semula jadi setiap tiga minggu.

Campuran air beras atau air sisa ikan yang ditapis boleh menjadi baja semula jadi berkesan kerana mengandungi nitrogen dan kalium yang menyokong pertumbuhan daun baharu.

Elakkan baja kimia berlebihan kerana kepekatan garam boleh merosakkan tisu daun succulent yang sensitif.

4. Pencegahan Penyakit Daun dan Kulapuk Putih

Dalam keadaan lembap, daun pokok Setawar mudah diserang kulapuk putih (mealybug) dan fungus daun. Penyakit ini boleh dicegah dengan:

• Menyembur campuran air sabun lembut dan minyak neem setiap dua minggu.
• Memastikan daun sentiasa kering selepas penyiraman.
• Menyediakan jarak tanaman mencukupi agar pengudaraan lancar.

Jika serangan sudah berlaku, potong bahagian yang dijangkiti dan ganti tanah dengan medium baru yang lebih kering.

5. Penjagaan Ketika Musim Panas Panjang

Semasa musim panas atau kemarau, kurangkan pendedahan terus kepada cahaya terik bagi varieti berdaun merah atau variegata kerana daunnya lebih mudah terbakar.

Letakkan tanaman di kawasan bercahaya lembut dan tingkatkan penyiraman sedikit bagi mengekalkan kelembapan daun.

Untuk jenis Setawar hutan, tanah boleh dilembapkan dengan lapisan mulsa kering bagi mengekalkan suhu tanah stabil dan mengurangkan kehilangan air.

6. Penanaman Secara Berkelompok untuk Estetika

Penanaman beberapa varieti Setawar dalam satu kawasan boleh menghasilkan kontras warna daun dan bentuk yang menarik.

Gabungan Setawar hijau, merah dan variegata mencipta kesan landskap tropika moden yang sesuai untuk taman rumah atau pejabat.

Pastikan setiap jenis mempunyai ruang pertumbuhan mencukupi agar tidak bersaing untuk cahaya dan nutrien.

Dengan mengikuti langkah-langkah ini, pelbagai jenis pokok Setawar dapat tumbuh sihat dan menonjolkan keindahan semula jadinya sepanjang tahun.

Keanjalan tumbuhan succulent ini terhadap iklim tropika Malaysia menjadikannya antara pilihan terbaik untuk hiasan landskap moden dan tanaman perubatan semula jadi yang mudah dijaga.

Kesimpulan

Kepelbagaian jenis pokok Setawar menunjukkan keunikan tumbuhan tropika yang bukan sahaja bernilai estetik tetapi juga memberi manfaat dalam bidang perubatan tradisional.

Dengan struktur daun tebal yang mampu menyimpan air dan ketahanannya terhadap cuaca panas, Setawar menjadi contoh sempurna bagaimana alam semula jadi menyesuaikan diri dengan persekitaran tropika Malaysia.

Daripada fungsi penyembuhan semula jadi hingga nilai hiasan yang tinggi, setiap varieti Setawar membawa potensi tersendiri untuk diterokai dan dikembangkan.

Melalui penjagaan yang betul dan kesedaran terhadap kegunaannya, tumbuhan ini mampu terus menjadi warisan hijau yang menyatukan antara kecantikan, kesihatan dan kelestarian alam.