Kepelbagaian jenis pokok hutan hujan tropika di Malaysia membentuk ekosistem yang kaya dan kompleks, meliputi spesies kayu keras seperti Meranti, Cengal dan Keruing.
Ciri fizikal pokok-pokok ini menyesuaikan diri dengan iklim lembap tropika yang memiliki taburan hujan tinggi dan suhu yang konsisten sepanjang tahun.
Dalam lapisan kanopi dan lantai hutan, setiap pokok memainkan peranan penting mengekalkan biodiversiti serta kestabilan ekologi.
Keunikan struktur seperti akar banir dan batang lurus menjadikan hutan tanah pamah dan kaki bukit di Malaysia antara kawasan hutan tropika paling produktif di dunia.
Pengenalan Hutan Hujan Tropika di Malaysia
Hutan hujan tropika di Malaysia tergolong antara yang tertua di dunia, berusia lebih 130 juta tahun, serta menjadi habitat semula jadi bagi ribuan spesies flora dan fauna.
Ciri utamanya ialah kelembapan tinggi, suhu purata antara 26°C hingga 28°C, serta taburan hujan tahunan melebihi 2,000 milimeter yang menyokong pertumbuhan pelbagai jenis pokok tropika.
Ekosistem ini meliputi kawasan tanah pamah, kaki bukit, dan banjaran gunung, dengan setiap zon menampilkan kepelbagaian spesies dan struktur vegetasi yang berbeza.
Di kawasan tanah pamah, pokok seperti Meranti dan Keruing mendominasi lapisan kanopi, manakala di kawasan gunung, spesies berbatang sederhana seperti Medang lebih banyak ditemui.
Hutan hujan tropika di Malaysia juga memperlihatkan lapisan tumbuhan yang bertingkat, terdiri daripada lapisan emergen, kanopi, bawah kanopi dan lantai hutan.
Setiap lapisan mempunyai ciri tersendiri – daripada pokok raksasa yang menjulang tinggi hingga tumbuhan kecil di dasar hutan yang menerima cahaya terhad.
Ciri ini membolehkan ekosistem berfungsi secara seimbang, dengan setiap spesies menyesuaikan diri terhadap cahaya, kelembapan, dan suhu.
Selain menjadi kawasan tadahan air dan pengawal keseimbangan iklim, hutan hujan tropika memainkan peranan penting dalam menyerap karbon serta menyokong biodiversiti global.
Kepentingannya tidak hanya terbatas kepada ekologi semula jadi, malah turut menjadi asas kepada sumber ekonomi negara melalui hasil kayu keras dan sumber biologi bernilai tinggi.
Secara keseluruhan, hutan hujan tropika di Malaysia merupakan sistem hidup yang kompleks dan dinamik.
Ia mencerminkan hubungan erat antara pokok, tanah, dan iklim, sekaligus menjadikan Malaysia antara negara paling kaya dari segi kepelbagaian tumbuhan tropika di dunia.
Lapisan Hutan Hujan Tropika dan Jenis Pokok Dominan
Struktur hutan hujan tropika di Malaysia terbentuk dalam beberapa lapisan menegak yang berfungsi secara harmoni bagi menyokong keseimbangan ekosistem.
Setiap lapisan mempunyai ketinggian, intensiti cahaya, dan kelembapan berbeza yang menentukan jenis pokok serta tumbuhan yang boleh hidup di dalamnya.
1. Lapisan Emergen
Lapisan tertinggi dikenali sebagai lapisan emergen, yang terdiri daripada pokok menjulang sehingga 50 meter atau lebih.
Spesies seperti Tualang (Koompassia excelsa), Kapur (Dryobalanops aromatica), dan Meranti Tembaga (Shorea leprosula) mendominasi bahagian ini.
Pokok-pokok di lapisan ini mempunyai batang lurus dan mahkota kecil yang menyesuaikan diri dengan tiupan angin kuat di puncak hutan.
Lapisan emergen berperanan penting dalam menyerap cahaya matahari maksimum dan menjadi tempat tinggal burung besar serta mamalia arboreal seperti keluang dan monyet daun.
2. Lapisan Kanopi
Di bawah lapisan emergen terbentuk lapisan kanopi, yang berfungsi sebagai pelindung utama hutan hujan tropika.
Ketinggian purata pokok di sini antara 25 hingga 40 meter, membentuk bumbung hijau yang menutupi lapisan bawah.
Antara spesies dominan di lapisan ini ialah Cengal (Neobalanocarpus heimii), Keruing (Dipterocarpus spp.), Merbau (Intsia palembanica) dan Balau (Shorea spp.).
Batang pokoknya tegak lurus dengan daun lebar yang mampu menyalurkan air hujan dengan berkesan.
Lapisan kanopi mengekalkan kelembapan dalaman hutan dan menjadi pusat utama proses fotosintesis yang menyokong kehidupan tumbuhan serta haiwan lain.
3. Lapisan Bawah Kanopi dan Tumbuhan Renek
Lapisan ini terdiri daripada tumbuhan muda dan spesies kecil yang menerima cahaya terhad kerana terlindung oleh kanopi tebal.
Spesies biasa termasuk pokok Medang, pokok Palma kecil, pokok Bertam, serta pelbagai jenis pakis dan herba hutan.
Ciri khas pokok di lapisan ini ialah daunnya yang lebar dan nipis untuk memaksimumkan penyerapan cahaya yang sedikit.
Banyak anak pokok daripada spesies besar tumbuh di kawasan ini sebelum mencapai ketinggian kanopi, menjadikannya lapisan penting dalam proses regenerasi hutan hujan tropika.
4. Lantai Hutan
Lantai hutan merupakan lapisan paling bawah dan menerima kurang daripada 2% cahaya matahari. Di sinilah berlaku pereputan daun, ranting, dan bahan organik yang menghasilkan humus subur.
Tumbuhan yang lazim ditemui di lantai hutan ialah lumut, kulat, dan anak pokok baharu. Kehadiran akar banir besar pada pokok-pokok besar seperti Meranti atau Kapur membantu menstabilkan pokok dan menyokong penyerapan nutrien daripada tanah.
Proses pereputan di lantai hutan memastikan nutrien dikitar semula ke dalam ekosistem, mengekalkan produktiviti hutan secara semula jadi.
Lapisan-lapisan hutan hujan tropika ini saling bergantung antara satu sama lain, membentuk sistem ekologi yang berlapis tetapi seimbang.
Kepelbagaian jenis pokok dalam setiap lapisan bukan sahaja mengekalkan biodiversiti tropika, malah menyumbang kepada kestabilan iklim dan kesejahteraan alam di Malaysia.
Jom Baca
Jenis Pokok Hutan Hujan Tropika di Malaysia
Hutan hujan tropika Malaysia menjadi rumah kepada pelbagai spesies pokok kayu keras yang bernilai tinggi dari segi ekologi dan ekonomi.
Setiap pokok mempunyai ciri fizikal, fungsi ekologi, serta habitat tersendiri yang menyumbang kepada kepelbagaian hutan tropika di rantau ini.
1. Pokok Meranti (Shorea spp.)
Pokok Meranti merupakan antara spesies Dipterokarpa paling meluas di Semenanjung Malaysia, Sabah dan Sarawak. Ia boleh mencapai ketinggian lebih 60 meter dengan batang lurus dan kulit beralur halus.
Terdapat beberapa jenis Meranti seperti Meranti Merah, Meranti Tembaga, Meranti Kuning, dan Meranti Sarang Punai, yang masing-masing menyesuaikan diri dengan kawasan tanah pamah hingga kaki bukit.
Kayunya digunakan secara meluas dalam industri perabot dan pembinaan kerana teksturnya halus serta tahan lama.
Dari aspek ekologi, Meranti berperanan penting dalam menyerap karbon dan menjadi habitat pelbagai serangga serta burung.
2. Pokok Cengal (Neobalanocarpus heimii)
Cengal dikenali sebagai pokok kayu keras paling tahan lama di Malaysia, sering dijadikan bahan utama dalam pembinaan rumah tradisional dan jambatan kayu.
Ketinggiannya boleh mencapai 45 meter dengan batang tegak lurus dan akar banir besar yang kuat menambat tanah.
Spesies ini tumbuh subur di kawasan tanah pamah yang bersaliran baik dan memerlukan sinaran matahari sederhana.
Nilai ekologinya besar kerana struktur kanopinya menyediakan tempat tinggal bagi fauna arboreal seperti tupai terbang dan burung enggang.
Walaupun bernilai tinggi, Cengal kini tergolong sebagai spesies terancam, menjadikan usaha pemuliharaan sangat penting untuk mengekalkan populasi semula jadinya.
3. Pokok Keruing (Dipterocarpus spp.)
Keruing ialah spesies Dipterokarpa besar dengan ketinggian mencapai 60 meter dan diameter batang melebihi dua meter.
Daunnya tebal dan berbulu halus di bahagian bawah, manakala buahnya mempunyai sayap panjang yang membantu penyebaran angin.
Spesies seperti Keruing Sarawak, Keruing Damar, dan Keruing Bulat banyak ditemui di hutan tanah pamah lembap.
Kayunya menjadi bahan penting dalam industri papan lapis, manakala getah damar daripada kulit batangnya digunakan dalam pembuatan varnis dan bahan kalis air.
Dari sudut ekologi, Keruing membantu menstabilkan struktur kanopi dan menjadi peneduh semula jadi kepada tumbuhan bawah hutan.
4. Pokok Kapur (Dryobalanops aromatica)
Pokok Kapur dikenali kerana mengeluarkan minyak kapur barus semula jadi yang mempunyai nilai perubatan dan industri. Ia tergolong dalam keluarga Dipterocarpaceae dan mampu mencapai ketinggian 50 meter.
Batangnya tegak lurus dengan akar banir besar, manakala kulit batang berwarna kelabu keperangan.
Pokok ini tumbuh di kawasan tanah tinggi berpasir dan mempunyai daya tahan tinggi terhadap kelembapan.
Dari segi ekologi, Kapur memainkan peranan dalam menyokong kitaran karbon serta membantu menstabilkan struktur tanah di kawasan berbukit.
5. Pokok Tualang (Koompassia excelsa)
Tualang ialah antara pokok tertinggi di Malaysia, mampu menjulang sehingga 80 meter dan sering menjadi tumpuan lebah madu hutan (Apis dorsata).
Kulit batangnya licin berwarna kelabu keputihan, manakala kanopinya lebar dan menjulang melepasi lapisan lain.
Habitat semula jadinya berada di kawasan kaki bukit yang lembap dengan saliran baik. Walaupun kayunya tidak sekeras Cengal atau Meranti, pokok Tualang mempunyai nilai ekologi yang tinggi kerana menyokong koloni lebah liar serta menjadi tempat hinggap burung besar.
Ia sering dianggap “penanda ekologi” bagi kesihatan hutan hujan tropika.
6. Pokok Jelutong (Dyera costulata)
Jelutong ialah spesies pokok tropika yang menghasilkan getah semula jadi, pernah digunakan dalam pembuatan guli getah dan penebat elektrik.
Pokok ini mampu mencapai ketinggian 40 meter dengan batang lurus dan daun lebar berwarna hijau gelap.
Jelutong tumbuh dengan baik di kawasan lembap tanah pamah, dan kayunya ringan serta mudah diproses untuk ukiran dan model kayu.
Dari segi ekologi, Jelutong berfungsi dalam menyerap karbon dioksida dan memperkayakan struktur lapisan bawah hutan dengan naungan semula jadinya.
7. Pokok Balau (Shorea spp.)
Balau ialah spesies kayu keras tropika yang mempunyai ketumpatan tinggi dan tahan terhadap serangan serangga serta kulat.
Ketinggian purata pokok mencapai 45 meter dengan warna kayu teras kekuningan hingga keperangan.
Balau digunakan secara meluas dalam industri pembinaan berat seperti jambatan dan dermaga kerana ketahanan luar biasanya terhadap air dan kelembapan.
Ia juga berperanan penting sebagai komponen utama lapisan kanopi yang mengekalkan kelembapan dalaman hutan hujan tropika.
Kepelbagaian spesies pokok seperti Meranti, Cengal, Keruing, Kapur, Tualang, Jelutong, dan Balau mencerminkan kekayaan flora hutan tropika Malaysia yang luar biasa.
Setiap spesies bukan sekadar sumber kayu berharga, tetapi juga memainkan peranan ekologi penting dalam menstabilkan tanah, mengawal kitaran air, serta mengekalkan biodiversiti hutan hujan tropika di rantau ini.
Ciri Fizikal dan Adaptasi Pokok Hutan Hujan Tropika
Pokok-pokok di hutan hujan tropika memperlihatkan keupayaan luar biasa untuk menyesuaikan diri dengan keadaan persekitaran yang lembap, panas, dan bersaing mendapatkan cahaya matahari.
Setiap ciri fizikal memainkan peranan penting dalam memastikan pokok terus hidup, tumbuh tinggi, dan mengekalkan keseimbangan ekosistem di kawasan tropika Malaysia.
1. Batang Tinggi dan Lurus
Salah satu ciri utama pokok hutan hujan tropika ialah batangnya yang tinggi dan lurus, membolehkan pokok mencapai cahaya matahari di lapisan kanopi.
Spesies seperti Meranti, Keruing, dan Cengal mempunyai struktur batang yang padat dan teguh bagi menahan tekanan angin serta hujan lebat.
Pertumbuhan ke arah menegak ini juga mengurangkan pembaziran tenaga dalam persaingan mendapatkan cahaya.
Lapisan kulit batang yang tebal berfungsi sebagai pelindung daripada serangga serta kulat, sekali gus memanjangkan jangka hayat pokok.
2. Akar Banir yang Luas dan Kuat
Ciri paling ketara bagi banyak pokok tropika ialah kehadiran akar banir besar yang menyokong batang tinggi di tanah lembut dan lembap.
Akar ini tersebar luas di permukaan tanah bagi memberikan kestabilan, kerana kebanyakan nutrien di hutan tropika terletak di lapisan atas tanah.
Selain menambat pokok, akar banir juga membantu dalam pertukaran gas dan menyokong penyerapan air hujan dengan lebih cekap.
Pokok seperti Meranti Tembaga dan Kapur menunjukkan struktur banir yang menonjol dan menjadi lambang kekuatan ekosistem hutan tropika.
3. Daun Lebar dan Nipis
Daun pokok hutan hujan tropika biasanya berwarna hijau gelap, lebar, dan nipis bagi memaksimumkan penyerapan cahaya matahari di kawasan kanopi padat.
Permukaan daunnya dilitupi lapisan lilin nipis bagi mengurangkan kehilangan air akibat penyejatan dalam suhu yang tinggi.
Ciri khas lain ialah kehadiran titisan hujan atau “drip tips”, iaitu hujung daun yang runcing untuk menyalurkan air hujan dengan cepat.
Adaptasi ini mengelakkan pertumbuhan kulat dan lumut berlebihan pada permukaan daun, memastikan proses fotosintesis berjalan optimum.
4. Sistem Kanopi yang Tebal dan Bertingkat
Lapisan kanopi di hutan hujan tropika membentuk struktur pelindung semula jadi yang mengawal kadar cahaya, suhu, dan kelembapan di bawahnya.
Pokok di lapisan ini mempunyai ranting yang meluas ke sisi, menghasilkan bumbung hijau tebal yang melindungi tumbuhan kecil di lantai hutan.
Struktur bertingkat ini membolehkan pelbagai spesies tumbuhan hidup bersama dalam keadaan simbiosis.
Pokok besar seperti Tualang dan Balau menjadi asas utama kanopi, manakala tumbuhan epifit seperti orkid dan paku pakis tumbuh menumpang di dahan besar untuk mendapatkan cahaya tambahan.
5. Biji dan Buah yang Diadaptasi untuk Penyebaran
Banyak spesies pokok tropika membiak melalui biji yang direka bentuk khas untuk penyebaran oleh angin, haiwan, atau air.
Contohnya, buah Keruing mempunyai sayap panjang yang membolehkannya berpusing di udara, manakala buah Meranti disebarkan oleh burung dan mamalia kecil.
Adaptasi ini memastikan generasi baharu tumbuhan dapat tumbuh di kawasan berlainan dan mengekalkan kepelbagaian genetik hutan hujan tropika.
Dalam ekosistem seimbang, setiap bentuk buah dan biji memainkan peranan biologi penting dalam kesinambungan spesies.
6. Kulit Batang dan Getah Pelindung
Bagi menyesuaikan diri dengan kelembapan dan serangan mikroorganisma, banyak pokok tropika mempunyai kulit batang yang tebal atau mengeluarkan getah pelindung.
Contohnya, Jelutong (Dyera costulata) menghasilkan getah semula jadi yang membantu menutup luka batang dan mencegah jangkitan kulat.
Selain fungsi perlindungan, getah ini turut menjadi bahan semula jadi penting dalam industri tradisional.
Kulit batang pada pokok Kapur pula mengandungi sebatian aromatik semula jadi yang berfungsi sebagai penghalau serangga dan pelindung semula jadi daripada pereputan.
7. Adaptasi terhadap Tanah Pamah dan Kelembapan Tinggi
Sebahagian besar pokok hutan hujan tropika tumbuh di tanah pamah lembap yang kaya dengan bahan organik.
Untuk menyesuaikan diri, akar-akar kecil membentuk jalinan rapat di lapisan atas tanah bagi menyerap nutrien secara maksimum.
Pokok di kawasan kaki bukit pula menyesuaikan diri dengan saliran air yang tidak sekata melalui akar lateral yang panjang dan kuat.
Adaptasi ini membantu mengekalkan kestabilan struktur pokok dalam persekitaran berkelembapan tinggi serta mengurangkan hakisan tanah.
Secara keseluruhan, ciri fizikal dan adaptasi pokok di hutan hujan tropika membuktikan keupayaan luar biasa tumbuhan untuk menyesuaikan diri dengan keadaan persekitaran ekstrem.
Setiap struktur, daripada akar banir hingga kanopi, saling melengkapi dalam memastikan kelangsungan ekosistem hutan hujan tropika Malaysia yang subur dan lestari.
Kepentingan Ekologi dan Ekonomi Pokok Hutan Hujan Tropika
Hutan hujan tropika di Malaysia bukan sekadar landskap semula jadi, tetapi sistem ekologi kompleks yang menyokong keseimbangan alam dan kehidupan manusia.
Pokok-pokoknya memainkan peranan ganda, sebagai penstabil ekosistem dan penyumbang ekonomi yang signifikan kepada negara.
1. Penyerapan Karbon dan Pengawalan Iklim Global
Pokok hutan hujan tropika berfungsi sebagai sink karbon semula jadi, menyerap karbon dioksida dari atmosfera dan menyimpannya dalam bentuk biomassa.
Spesies seperti Meranti, Balau, dan Cengal mempunyai ketumpatan kayu tinggi, menjadikannya berkesan dalam penyimpanan karbon jangka panjang.
Proses fotosintesis membantu menstabilkan kepekatan gas rumah hijau, sekali gus mengurangkan kesan perubahan iklim.
Oleh itu, pemuliharaan hutan tropika bukan hanya isu tempatan, tetapi juga strategi global untuk mengekang pemanasan bumi.
2. Penstabil Tanah dan Kawalan Hakisan
Akar banir dan sistem akar lateral pokok tropika memainkan peranan penting dalam mengikat tanah, terutamanya di kawasan tanah pamah dan lereng bukit.
Apabila akar ini menambat tanah, ia mengurangkan risiko hakisan akibat hujan lebat dan banjir kilat.
Selain itu, lapisan daun yang gugur membentuk serasah hutan, iaitu bahan organik yang memperkayakan tanah dan mengekalkan kelembapan.
Proses semula jadi ini membantu memastikan kitaran nutrien kekal seimbang dalam ekosistem hutan hujan tropika.
3. Habitat dan Sumber Makanan untuk Fauna
Kepelbagaian struktur kanopi dan batang pokok menyediakan habitat penting bagi pelbagai spesies haiwan.
Pokok seperti Tualang menjadi tempat sarang lebah madu, manakala Meranti dan Keruing menyediakan buah serta biji yang menjadi makanan utama burung dan mamalia kecil.
Hubungan ekologi antara flora dan fauna ini membentuk jaringan kehidupan yang kompleks. Keseimbangan tersebut amat penting dalam mengekalkan biodiversiti semula jadi, menjadikan hutan tropika Malaysia antara yang terkaya di dunia.
4. Penjanaan Sumber Ekonomi Berasaskan Kayu
Pokok tropika menyediakan sumber kayu keras bernilai tinggi untuk industri tempatan dan antarabangsa.
Spesies seperti Cengal, Balau, dan Kapur digunakan dalam pembinaan, manakala Meranti dan Keruing menjadi bahan utama pembuatan papan lapis dan perabot.
Sektor perhutanan menyumbang kepada pendapatan negara melalui eksport hasil kayu yang dikawal secara lestari.
Malaysia turut melaksanakan pensijilan seperti PEFC dan MTCS bagi memastikan aktiviti pembalakan memenuhi piawaian kelestarian alam sekitar.
5. Sumber Produk Bukan Kayu (Non-Timber Forest Products)
Selain hasil kayu, banyak pokok tropika menghasilkan bahan semula jadi bernilai ekonomi tinggi.
Jelutong menghasilkan getah semula jadi, Kapur mengeluarkan minyak aromatik, manakala kulit dan buah beberapa spesies digunakan dalam perubatan tradisional.
Produk bukan kayu ini memainkan peranan penting dalam ekonomi komuniti luar bandar yang bergantung kepada hasil hutan.
Pengurusan berasaskan komuniti membantu memastikan penggunaan sumber hutan dilakukan secara lestari tanpa menjejaskan ekosistem asal.
6. Pemeliharaan Sumber Air dan Kitaran Hidrologi
Hutan hujan tropika bertindak sebagai penyaring semula jadi air hujan, menapis bahan mendapan sebelum air meresap ke tanah.
Akar pokok memperlahankan aliran air dan membolehkan proses penyerapan berlaku secara beransur-ansur, mengurangkan risiko banjir dan kemarau.
Selain itu, proses transpirasi daripada daun membantu mengekalkan kelembapan atmosfera setempat.
Keseimbangan hidrologi ini amat penting bagi sistem sungai utama di Malaysia seperti Sungai Pahang dan Sungai Rajang.
7. Nilai Ekopelancongan dan Pendidikan Alam
Keindahan hutan tropika menjadi tarikan utama sektor ekopelancongan. Kawasan seperti Taman Negara Pahang, Hutan Simpan Belum-Temengor, dan Danum Valley di Sabah menawarkan peluang pendidikan dan penyelidikan biodiversiti kepada masyarakat serta pelajar.
Kewujudan pelbagai jenis pokok hutan hujan tropika di kawasan ini bukan sahaja memberi nilai ekonomi melalui pelancongan lestari, tetapi juga meningkatkan kesedaran awam tentang pentingnya pemuliharaan hutan untuk generasi akan datang.
8. Sumber Genetik dan Penyelidikan Sains
Setiap spesies pokok membawa potensi genetik unik yang boleh digunakan dalam bidang bioteknologi dan farmaseutikal.
Kajian terhadap sebatian bioaktif dalam kulit, daun, dan getah pokok tropika membuka ruang kepada penemuan ubat baharu dan bahan semula jadi mesra alam.
Institusi penyelidikan tempatan seperti FRIM (Institut Penyelidikan Perhutanan Malaysia) memainkan peranan utama dalam mengenal pasti potensi genetik ini dan memastikan hasil kajian dimanfaatkan tanpa menjejaskan biodiversiti.
9. Peranan dalam Kelestarian Sosial dan Budaya
Pokok hutan tropika turut mempunyai nilai budaya dan spiritual dalam masyarakat pribumi Malaysia.
Banyak komuniti di Sabah dan Sarawak menjadikan pokok besar seperti Tualang dan Cengal sebagai simbol kekuatan dan kesinambungan hidup.
Bahan dari hutan digunakan dalam seni kraftangan, ubatan tradisional, dan amalan ritual, menunjukkan hubungan harmoni antara manusia dan alam. Kelestarian budaya ini turut menyumbang kepada identiti warisan ekologi negara.
Pokok-pokok hutan hujan tropika bukan sekadar komponen ekosistem, tetapi asas kepada kesejahteraan alam, ekonomi, dan masyarakat.
Menyelamatkan dan memulihara hutan bermaksud menjaga keseimbangan antara pembangunan dan keperluan generasi masa hadapan.
Kesimpulan
Hutan hujan tropika Malaysia merupakan sistem ekologi luar biasa yang menampung pelbagai jenis pokok hutan hujan tropika dengan peranan penting dalam mengekalkan keseimbangan alam.
Setiap spesies, daripada Meranti hingga Cengal, bukan sahaja menyumbang kepada kestabilan ekosistem tetapi juga kepada kesejahteraan ekonomi negara.
Pemuliharaan dan pengurusan lestari perlu diteruskan dengan pendekatan saintifik dan kolaboratif bagi memastikan generasi akan datang masih dapat menikmati kekayaan biodiversiti ini.
Kajian terkini menunjukkan bahawa walaupun terjejas, hutan tropika masih memiliki potensi besar untuk dipulihkan dan terus berfungsi sebagai nadi kehidupan bumi.
Leave a Comment